سنگ نگاره­ های دهتل ؛ مروری بر محوطه و کتیبه ی نویافته پهلوی ساسانی

ثبت وقایع به‌صورت نقوش و سپس نگارش از جمله یادمان های ثبتی بشری هستند که بوسیلۀ آنها به کتابت به شیوه¬های ذکر شده می¬پرداخته است. از دوره¬های تاریخی نگارش و کتابت بر صخره¬ها و در دل کوه¬ها و صخره¬ها تداوم یافت که هم‌اکنون بسیاری از آنها برجای‌مانده و بیان‌کننده وقایع و شرح احوالات گذشته است. در محوطه های سنگ‌نگاره‌ای اغلب نقاط ایران کتیبه¬هایی با مضامین مختلفی یافت شده است. خطوط را می توان از جمله شواهد و اسناد مکتوبی دانست که به مانند نقوش دربردارندۀ اطلاعاتی از پیشینۀ یک محوطه و توالی آن هستند. شهرستان بستک یکی از شهرستان¬های غرب استان هرمزگان است که دارای محوطه¬های نقوش صخره¬ای متعددی در کوهستانها، دامنه کوهستان¬ها و دشت¬ها است. محوطه سنگ‌نگاره‌ای دهتل یکی از وسیع¬ترین محوطه¬های سنگ‌نگاره‌ای است که در غرب استان هرمزگان و مناطق پس‌کرانه‌ای خلیج‌فارس قرار دارد. این محوطه علاوه بر پراکنش بسیار در دشت جنوب دهتل از تنوع نقشی بالایی نیز برخوردار است. کتیبه پهلوی دهتل در بخش جنوبی این محوطه در طی مستندنگاری نقوش موجود در این محوطه شناسایی گردید که آن را می¬توان یکی از اسناد تاریخی مکتوب دوران ساسانی در مناطق پس کرانه¬ای شمال خلیج فارس دانست. این کتیبه در بردارنده اطلاعاتی است که بشاش کنزق در این خصوص بر این نظر است که كتيبه مزبور نخست به نظر مي¬آيد كه خط پهلوي مرود مشاهده مشابه خط سده¬هاي اواخر دوره ساساني و اوايل دوره اسلامي يعني سده-هايي كه متون كتابي پهلوي يا فارسي ميانه(cursive) با اين خط نوشته مي¬شود است که حدوداً در سده هاي 7 تا 14ميلادي باشد نگاشته شده و خوانشي همچون: PWN ʾwty.../hwty.../ʾnty.../xwty.../xnty... Pad ʾwty.../hwty.../ʾnty.../xwty.../xnty... از آن استنتاج شود. در اين خوانش بجز واژه نخست يعني [PWN = PAD] به معني حرف اضافه "به" و "در" است. بنا بر نظر وی کتیبه مورد نظر به خط پهلوی کتیبه¬ای سده¬های نخست تا پنج و شش میلادی شباهت دارد و بدین معنی است : (سال 22 در ... يا در سال 22 ...). گیزلن در این خصوص بیان می دارد که کتیبه مورد به زبان پارسی میانه یا پهلوی ساسانی است و جمع بندی آن به شرح ذیل است: خط دوم کتیبه با PWN شروع می شود که به معنی پاد pad است. در ادامه و در خط بعدی به معنی سال.. pad sāl ī .... در سال ..... تعداد سال؟ شاید به نوعی این تعد سال به خوشنویسی در آمده باشد. بنا بر آوانویسی و ترجمه دو پژوهشگر می توان اینطور نتیجه گرفت که کتیبه مورد نظر متعلق به دوره ساسانی بوده و به زبان پارسی میانه نوشته شده است و حاوی اطلاعاتی از یک سال دارد که در دوره ساسانی بر آن نقر گشته است. مقاله کوتاه فوق از مقاله کتیبه¬ نویافته پهلوی در پس‌کرانه شمالی خلیج‌فارس(مطالعه موردی؛ نقوش صخره¬ای دهتل هرمزگان) استخراج گشته است.

پیمان پاسلاری