سنگ نگــــــاره های دهتـــــــــتل

مـــــــوزه هــــایی در بــــاد – نگــــارخانه هایی بی سقف

سنگ نگاره ها، کهن ترین آثار تاریخی و هنری به جا مانده از بشرند که از پنجره های آنها می توانیم؛ کلیه ابعداد زیستی انسان های کهن را رصد کنیم و پی به باورها، اندیشه ها، اقلیم جغرافیایی و از همه مهم تر اندیشه های آنها ببریم.

قدمت بعضی از سنگ نگاره ها در ایران، بیش از ۴۰ هزار سال است.

در میان سنگ نگاره های ایران ما به راحتی می توانیم سیر تطور خط را ببینیم؛ یعنی از خط تصویری تا خط الفبایی، مطالعه سنگ نگاره های نقاط مختلف دنیا را امروز با عنوان باستان شناسی رو سطحی می شناسند و

دانشمندان بر این باورند؛ که این باستان شناسی چراغِ راهِ باستان شناسی زیر سطحی است؛ که متاسفانه در ایران ناشناخته است و اگر اقدامی تاکنون انجام شده؛ به همّت پژوهشگران آزاد بوده است.

سنگ نگاره ها در دنیا از ارزش و اهمّیت بالایی برخوردار هستند؛ چرا که از منظر آنها می توانیم تاریخ خط، تاریخ هنر، تاریخ زیست بشر، آیین ها، باورها و حتی نوع حیواناتی که در آن تاریخ در آن سرزمین ها می زیسته اند؛ رارصد کرد.

دیگر اهمیت و ارزش سنگ نگاره ها، در سیر توریسم و گردشگری است. زیرا سنگ نگاره ها، کهن ترین و جذاب ترین آثارهنری کهن ایران هستند و علاقه مندان زیادی درعرصه ی داخلی و جهانی دارند؛ چرا که گردشگران در آن واحد چندین پدیده را تجربه می کنند؛ راهپیمایی ملایم در طبیعت، دیدن پدیده های تاریخی و هنری کهن، تنفس هوای پاک و لطیف و آشنا شدن با آثار کهن و بی بدیلی که تاکنون نه درنوشتاری و نه در گفتاری با آنها ممارست و آشنایی داشته است.

به همین دلیل، گردشگرانی که سنگ نگاره ها را از نزدیک می بینند؛ بسیار مشعوف و مسرور می شوند و از آمدن شان حس خوب و سرشاری را تجربه می کنند و ما می توانیم؛ با آماده سازی زیرساخت های مناسب، از آنها بخوبی درآمد زایی کنیم و گردش اقتصادی منطقه ای و ملی را بالا ببریم؛ همان کاری که در دنیا انجام می دهند.

با مهیا شدن زیر ساخت های مناسب، علاقه مندان داخلی و خارجی می توانند؛ بیایند و سنگ نگاره های کم نظیر دهتل را از نزدیک ببینند؛ لذت ببرند و شب در خانه های محلی اقامت کنند. بانوان روستایی غذاهای محلی و خوشمزه طبخ کنند و ازاین منظر درآمد زایی برای روستاها ایجاد می شود و بدین شیوه از مهاجرت جوانان جلوگیری می شود و گردش اقتصادی روستا بالا می رود و در کل چهره ی فقر از آن سرزمین

زدوده می شود.

سنگ نگاره های دهتل، سنگ های گِــرد بی روح نیستند؛ بلکه آنها کتاب های سنگی کهنی هستند؛ که حداقل از هزاره نهم تا دوره اسلامی بر آنها نقش آفرینی شده و آنها تجارب بشری هستند و هر کدام از آنها حاوی پیام و مضمونی  خاص هستند.

دهتل دو شاخصه ممتاز دارد؛ که ما  بدیل آن را در مطالعه و بررسی  سنگ نگاره های  ۲۴ استانی که طی بیست سال انجان دادیم؛ ندیده ایم و آن  وجود سنگ های گردی است؛ در دشتی صاف و گسترده که هنرمندان طی هزاره ها بر آنها اندیشه ها، باورها، دیده ها و هر آنچه برایشان مهم بوده را حک کرده اند. سنگ های گردی که نمی شود برایشان قیمت در نظر گرفت؛ چرا که هر یک از آنها  گنجینه های کم نظیری، چون موزه هایی ای در باد و نگارخانه هایی کهن و بی سقف هستند.

دهتل این سنگ های گِرد را بر روی یک بستر صاف و بر یک دشت گسترده دارد؛ که دیدن آنها برای هر علاقه مند، براحتی قابل دسترسی است.

ما برای دیدن بعضی از سنگ نگاره های ایران و جهان باید مسافت های طولانی  و با سختی ها  کوهنوردی و پیاده روی کنیم.  در صورتی که در دهتل به راحتی افرادی که سن بالا دارند و حتی کودکان می توانند ازدیدن بیاموزند و لذت ببرند .  

دهتل موقعیت جغرافیایی خاصی دارد؛ نزدیکی به کشورهای حاشیه خلیج فارس که من با بعضی باستان شناسان هنرهای صخره ای آن کشورها، ارتباط  کاری دارم. علاقه ی بسیار زیاد دارند؛ که یک روز شرایط مهیّا شود و بیایند از نزدیک این نگاره های کهن و متنوع را ببینند.

 اگر ما برای آنها بستری مناسب فراهم کنیم؛ درآمد زایی بالایی برای منطقه حاصل خواهد شد؛ که بعدها می توانیم این درآمد زایی را برای نگه داشت و مطالعات میدانی بیشتر آنها صرف و هزینه کنیم.

نقش هایی که در میان سنگ نگاره های دهتل است؛ همچون دیگر نقاط ایران، بیشترین شان نقش های بز کوهی، نماد ایران باستاناست؛ به مضمون آبخواهی، زایندگی، برکت و محافظت( یک نوع دعا).

 بز کوهی دراینجا نقش حیوان نیست؛ بلکه نوعی خط تصویری است؛  که سبک هنری و مضمونی خاص دارد و ما رد پای آن را در جای‌جای ایران با همین سبک هنری و مضمون می بینیم.

نقش بزکوهی سنگ نگاره های دهتل، اغلب در سبک هنری اندیشه نگار ideogram  خلق شده اند؛ که در هزاره های بعد رد پای  آنها را برروی سفالینه های پیش از تاریخ  مکشوفه در رویدر، میناب و سیستان و بلوچستان یافت می شود؛ که اوج آن بر روی سفال انیمیشین شهر سوخته زابل است.

هر جا که طرح سفالینه ای رصد می کنیم؛ بیشترین طرح روی آنها همچون سنگ نگاره های دهتل، بزکوهی است؛ با همان شباهت و پیام؟!

ادامه ی نقش های کهن بزکوهی دهتل را در هزاره های بعد، می توانیم دقیقا برروی دست بافت ها، پیکره های مفرغی و خال کوبی روی دست زنان عشایر در لرستان نیز ببینیم .

نقاشی های غارهای آلتامیرا(اسپانیا)، لاسکو و شووه (فرانسه) در سبک هنری رئالیسم و ناتورالیسم باقی مانده اند و از غارها بیرون نیامدند؛ اما نقاشی های کهن ایران به سبک هنری اندیشه نگار سیر و راه پیدا کردند و در قالب  طرح  روی سفال ها، دست بافت ها، پیکره های مفرغی و تتو روی دست بانوان عشایر حضور یافتند و به حیاتی دایمی با انسان ها ادامه داده اند و تا به امروز با انسان ها زندگی می کنند و نفس می کشند .

دهتل یک موزه و نگارخانه ی کهن است؛ که سقف ندارد، دهتل تنها جایی است؛ که نقاشی های کهنی از کشتی های بادبانی دارد. ما در هیچ جای ایران ندیده ایم و شاید در هیچ جای جهان هم نباشد.

آنها نشان از دیده های هنرمندانی دارد؛ که اینجا زندگی می کرده اند. شاید زمانی که هنرمندان این نقاشی ها را خلق  کرده اند؛ گستره ی آب دریا تا دهتل یا نزدیک به دهتل بوده است؛ که هنرمند دیده های خود را بر این سنگ ها حک کرده است.

در مجموع دهتل یک برگ کهن از تاریخ و هنر این سرزمین است؛ که همه باید تلاش کنیم؛ برای حفظ و نگهداری آن و معرفی این آثار کهن و تکرار ناشدنی برای کار بست های اقتصادی، ساختن تزئینات شبیه نقاشی ها، استفاده از نقوش بر روی فرش ها، پارچه ها و تابلوها، تا بدین شیوه صنایع دستی را پیش ببریم و اشتغال و درآمد زایی داشته باشیم و مترتب آز آنها برحفظ و معرفی آن آثار کهن بکوشیم.

در پایان تشکر و قدردانی می کنم؛ از مردم شریف دهتل، دهیاری و شورای محترم روستا، پژوهشگران دلسوز و علاقه مندان آن سرزمین و همه عزیزانی که صادقانه تلاش کردند و سنگ نگاره های کهن و تکرار نشدنی دهتل را ثبت ملی کردند.

در پایان از دو برادر پژوهشگر و پر تـــلاش، آقایان خُـــــرم و ابراهیم رفیعی  که در کشف و معرفی سنگ نگاره های دهتل نقش اساسی داشتند؛ از عمق وجود سپاسگزاری می کنیم.

دکتر محمد ناصری فرد

باستان شناس هنر، نویسنده و پژوهشگر سنگ نگاره های ایران

آثار کهن و تکرار ناشدنی، که به دست جهل و نادانی تباه می شوند