نقاشی های کهن غارهای اطراف شهرستان جهرم فارس و طرح روی جام سفالی شوش زیر ذره بین

(( مجموعه صدها میلیون نقوش هنر سنگی باقی مانده در جهان، امروزه منبع اصلی اطلاعاتی است که شرح وقایع مربوط به تکامل شناختی (تکامل ادراک) بشریت را نشان می دهد. این منبع غنی، دیدگاه ها، نگرانی ها، باورها و سیستم های ارتباطی بیشتر مردم بی سواد، از پلیستوسن میانه تا به گذشته های اخیر را در سطح جهانی ثبت    می کند (پلیستوسن: از 5/2 میلیون سال پیش تا ۱۰ هزار سال پیش). این گسترده ترین حوزه برای مطالعاتی است که اسناد مورد استفاده برای توسعه توانایی هومینین hominin (قبیله بشر) در ذخیره کردن حافظه یا اطلاعات فرهنگی خارج از مغز را به عنوان exograms، که تفاوت اصلی بین انسان و دیگر حیوانات است، را ارایه می دهد. این سیستم نوشتاری برای صدها هزار سال پیشتاز بوده و مخزن اصلی اطلاعات فرهنگی درباره تقریبا تمام تاریخ بشری است. این به معنای طولانی ترین مدارک فرهنگی بشریت است. در سال های اخیر، مطالعه این منبع غول پیکر به یک علم فزاینده علم تبدیل شده است، و جایگزین رویکردهای سنتی تفسیر ساده و قومی است. در              سال های اخیر مطالعه این منبع غنی به یک زمینه علمی پیچیده تبدیل شده است، که این روش علمی، در حال حذف روش های سنتی تفسیر ساده و تفسیر قوم مدارانه و قهرآمیز (نژادپرستانه و ناسیونالیستی) می باشد. این مجموعه هنری برای گرداوری مجموعه ای از مقالات علمی اختصاص یافته است که به عنوان یک معیار برای تحقیقات فعلی و اولویت های پژوهش در زمینه هنرهای سنگی مورد استفاده قرار می گیرد. همکاری ها، کمک ها و مقالات در هر موضوعی که نشان دهنده وضعیت دانش موجود است، از هر قاره و در هر زمینه مرتبط، دعوت شده است. به طور خاص این مجموعه امیدوار است که تنوع زیادی از هنر سنگی جهانی را نشان دهد که تنوع فرهنگی بشریت را منعکس می کند و در نهایت اینکه همه هنرهای اخیر از آن گرفته شده است.)) پروفسور رابرت گ. بیدناریک

اخیراً کوهنوردان و علاقه مندان به میراث کهن ایران، درغارهای اطراف شهرستان جهرم، رنگین نگاره های  pictograph متعدد و فنجان نماهایCupmark   کهن کشف کرده اند؛ که با محبت فراوان، تعدادی از آنها را برای نگارنده ارسال داشته اند.

خوشبختانه بررسی ها و معرفی چندین ساله ما و دیگر دوستان پژوهشگر آزاد بر روی سنگ نگاره های ایران سبب شده تا کوهنوردان عزیز هم با آن آثار تاریخی و هنری آشنا شوند. شاهد آن هستیم که کوهنوردان و غار نوردان عزیز به نقاشی های کهنی در ایران دست پیدا کرده اند؛ که ما تصورش هم نمی توانستیم بکنیم. آنها چه زیبا به تاریخ و فرهنگ کهن این سرزمین کمک می کنند که جای بسی سپاس دارد.

یکی دیگر از نقاشی های غارهای اطراف جهرم را مورد آیکونوگرافی  Iconography  سیستمی،  مضمونی و تطبیقی قرار داده ایم و به نتایج زیبا و شگفت انگیزی دست پیدا کرده ایم.

نقش یک بزکوهیIbex  با شاخ های اغراقی و کهن نمایی شده  که در وسط شاخ های آن، نقش انسانی وارونه دیده می شود (نماد مرگ)؛ یک دعای خیر، ای مرده ی مورد نظر هنرمند، مرگی با سعادت داشته باشی و فرشته ناجی محافظ تو باشد (نوعی دعا).

این جزییات که بر شمردیم از نگاه باستان شناسان زیر سطحی پنهان است و دیده نمی شوند؟!

از موارد بالا جالب تر، دُم اغراق شده ی بزکوهی است که شباهت به دُم اسب دارد. در دنیای واقع هیچگاه بزکوهی دُمی به این بلندی و بدین شکل ندارد. آن چیزی نیست بجز گیاه ریش بز، اُرمک، سومه ، هوم، هومه ( گیاه مانایی) Ephedra در قالب نوعی دعا، که اغلب با نقش سنگ نگاره ها و طرح روی سفالینه ها همراه است( ای فرشته ی ناجی ماری و ماریانه، همیشه مانا باشی)؛ یک پیام رسا و همگانی در قالب نوعی دعا که برای مردمان آن دوران براحتی قابل درک و فهم بوده است.

در عرصه ی تطبیق با یکی از شاهکارهای هنر سفال ایران، یعنی جام سفالین شوش، با شباهت های پیامی همگون با نقاشی کهن درون غار اطراف جهرم روبرو شدیم و آن دُم طرح بزکوهی روی جام سفالی بود که چون دُم اسب خلق شده بود. ما در دنیای واقع همانطور که اشاره شد؛ چنین بزکوهی نداریم که دُمی چون اسب شاخه شاخه و بلند داشته باشد. آن دُم چیزی نیست جز ریش بز، یا همان گیاه مانایی!

ای فرشته ی ناجی مشی و مشیانه، این جام همیشه پر از نعمت باشد، از ما هم محافظت کن و مانا باشی (نوعی دعا).

طرح روی جام شوش، همچون نقش رنگین نگاره، دارای سبک هنری اندیشه نگار ideogram است و مضامین و پیامی غیر از شکل ظاهری اش دارد. این چیزی است که تاکنون در ایران بدان اهمیت داده نشده و طرح بزکوهی در قالب حیوان Realism تفسیر و تحلیل شده است و به همین دلیل پیام های مستتر در آن تا کنون دیده نشده است.

اغلب طرح روی سفالینه های پیش از تاریخ ایران، نوعی خط  تصویری Pictographs است و در پس آنها اندیشه ها و پیام ها نهفته است؛ اغلب از یک باوری آیینی انتزاعی و درهم تنیده از اسطوره ها و نقاشی های کهن درون غارها پیروری می کنند؛ که بیشترین این رویه ها را در طرح و نقش های بزکوهی سبک اندیشه نگار می بینیم؛ که همانطور که اشاره شد؛ تاکنون بدان توجه نشده است.

 آیکونوگرافی سنگ نگاره ها، طرح روی سفالینه ها، دست بافت ها، پیکره های گلی و مفرغی در ایران از یک درهم تنیدگی، همراه با ذهنیت فلسفی خاص همراه بوده؛ که فرد بدور از آنها قادر به تفسیر و تحلیل علمی و متقن نیست.

 در پایان از خبرگزاری ایرانا در شهرستان جهرم و جناب مهندس قربانی به جهت همکاری صمیمانه سپاس فراوان داریم.

با احترام-  دکتر محمد ناصری فرد

باستان شناس هنر و پژوهشگر آزاد سنگ نگاره های ایران

4/4/1401