به گزارش راه مردم -دکتر محمد ناصری فرد
انسان هاي نخستین، چون زبان و خط مشخصي براي سخن گفتن و انتقال پيام نداشتند؛ ناگزير بودند براي انتقال پيام و تعامل با يكديگر از نقاشي ها و نمادها استفاده كنند كه به آنها سنگ نگاره يا هنرهاي صخره اي Rock arts مي گويند.
به تعبیری به هر تصویر یا نگارشی بر روی سنگ، سنگ نگاره می گویند. آنها دو نوع هستند: کوبشی petroglyph که با کوبش سنگ چخماق، تیزی استخوان درشت نی حیوانات و فلز بر دیواره ی غارها و کوه ها بوجود آمده اند. عمر بعضی از آنها با عمر انسان بر روی کره زمین همسانی دارد ( Cupmarks ) .
نوع دیگر سنگ نگاره ها، با رنگ ( گل اُخرا ، خون حیوانات ، شیره و گرده گیاهان) ایجاد شده اند که اغلب در غارها هستند و به آنها رنگین نگاره pictograph می گویند.
قبلا فکر می کردند؛ که سنگ نگاره ها، فقط در کشورهای غربی ( لاسکو، شووه و آلتامیرا) هستند؛ در صورتی که طی دو دهه ی گذشته، نمونه های کهن و فراوانی بدست باستان شناسان و پژوهشگران آزاد در ایران کشف شده است.
تمام جوامع كهن بشري از پل سنگ نگاره ها عبور كرده اند، به همين جهت دانشمندان علوم مختلف علاقه زياد دارند تا آنها را كشف يا به نقاطي كه آنها كشف شده اند سفر كنند تا از مطالعه و بررسي آنها زواياي مختلف زندگي انسان هاي كهن را معرفي كنند.
سنگ نگاره ها، كهن ترين آثار تاریخی و هنری به جا مانده از بشرند كه در آنها راز و رمزهاي فراوان نهفته است.
سنگ نگاره ها پنجره هایي رو به گذشته هاي دور هستند كه از منظرگاه شان Perspective مي توان زندگي انسان هاي اعصار كهن را رصد كرد. به تعبیری بستر حروف رمزی، خط، تبادل پـیــام، زبان، تاریخ، اسطوره ها، هنر و فرهنگ در سنگ نگاره ها نهفته است و یکی از بهترین ابزارهای رمزگشایی پیش از تاریخ اند .
هنرهاي صخره اي (Rock Arts-Petroglyphs and Pictographs) اسناد دست اولي هستند كه پژوهشگران را با ترجمان فرهنگ ها در اقليم ها و زمان هاي مختلف آشنا مي‌‌کنند و سخن گفتن آنها با كمك تصاویر و نشانه‌هايي است كه اغلب در همه ي زمان ها و مكان ها، براي همه ي ملل جهان يكسان بوده است.
سنگ نگاره ها از مباني هنر بشري محسوب مي شوند و براي كساني كه تمايل به فعّاليّت در عرصه هاي مختلف هنري دارند از ياري گرهاي مناسب هستند. از طرف ديگر براي استقرار هنر، طراحان لباس، فرش، تزيينات، پيكره سازان، سفالگران، تزيينات داخل ساختمان و گچ بري ها، گرافيست ها، طرح آفريني هاي روي ظروف، صنایع دستی و… بسيار زيبا و الهام بخشند و نشان هاي ملّي و كهن را تداعي مي كنند.
محوطه های سنگ نگاره ها، کتاب های سنگی هستند که نویسندگان و هنرمندان شان در دوره‌های مختلف، زمانی که انسان هنوز زبان مشخصي برای گویش و خطّی برای نوشتن نداشت (دوران غارنشيني)؛ با بهره گيري از آنها سخن گفته و زندگی خود و دیگر همنوعان و حتی محیط اقلیمی را تصویر کرده اند.
تعداد آنها فقط در یک منطقه ي محدود در ایران بیش از ۲۱ هزار مورد است که عمر بعضی از آنها ۴۰۰۰۰ هزار سال است و بشر تاکنون موفق به کشف هیچ پدیده ي تاریخی و هنری بدین قدمت نشده است.
هنـرهاي صخـره اي نمادهاي سرمايه اي جوامع بشري محسوب مي شوند كه با بهره گيري از آنها مي توان به توليد ثروت و فرهنگ كمك كرد.
سنگ نگاره ها Petroglyphs قدمتي بس كهن دارند كه قلمرو بعضي از آنها به وراي مرز اسطوره ها مي رسد و پيشاني تاريخ و هنر بشري محسوب می شوند؛ تا جايي كه از منظر شان حتي مي توان قسمت هايي از تاريخ كهن زمين را هم رصد كرد .
مطالعه بر روي سنگ نگاره ها، حس هوّيت جويي افراد را افزايش داده و سبب انتخاب الگوهای اصيل اجتماعي مي گردد.
سنگ نگاره ها، نمادهایی از زبان، خط، آداب و رسوم، اسطوره ها، ادبیات و ابزار تعیین قلمرو و پیشرفت پلکانی بشـرنــد.
در واقع آنها، علایم و نشانه های ارتباطي هستند که گذشتگان دور ما از طریق شان توانسته اند زندگی کنند و دوام بیاورند.
هنرهای صخره ای، گنجینه هایي از تجربه هاي كهن هر دوره زندگي انسان اند که نسل به نسل تکمیل تر شده و انتقال یافته اند.
شـاید اگر سنگ نگاره ها نبودند آثاری از تمدّن، فرهنگ و پیشرفت امروزی هم نبود.
مگر نه اینکه تمدّنها و فرهنگ ها حاصل ساخته ها و تجارب بشري اند؟ برای درک آنها به تخصّص، عشق، ایثار و تعمق نیاز است؛ چرا که فهم شان نيازمند عشق و علم خاص است همچون پديد آورندگان آنها این همان اکسیری است که اسرار و حلقه های گم شده ي بسیاری را در آینده آشكار خواهد کرد.
شـاید به همین خاطـر است کـه پیر مرد ۷۵ ساله ي هلندی (پروفسور جان براور Jan Brouwer ) متخصص هنرهاي صخرهای اروپا بعد از ديدار سنگ نگاره هاي ايران (تيمره) در سال ۲۰۰۸، در یاد داشتهای ارسالی خود مینویسد (( ما به سرزمين عجيب سنگ نگاره هاي ايران آمديم و تجربه هاي نابـاورانه اي كسب كرديم)) .
دكتر بن تيمبـرليـك Ben Timberlake، باستان شناس rock arts Archaeologist و متخصص هنرهاي صخـره اي دره ي کُـوا Coa در پرتغال و اهل انگلستان در سال ۲۰۱۰ در ايميل ارسالي خود به نگارنده چنين مي نويسد: (( یکی از بزرگترین لذّت ها در سفرهایم ديدار با افراد گوناگون جهان است که به اندازه من عاشق هنرهای صخره ای هستند. این چیزی است که می توانیم با هم در آن سهیم باشیم و آن را جشن بگيریم.
من مقداری پول پس انداز کرده ام که امیدوارم بتوانم خودم را در زمان مطالعه ي هنر هاي صخره ای و ياد گيري زبان پارسي در ایران تأمین کنم.
من همچنین امیدوارم بتوانم مقالاتي را برای روزنامه های باستان شناختي و وب سایت ها بنویسم.
شاید بتوانیم این کار را با هم اجرا كنيم. جای تقریبی شما در ایران کجاست؟
آیا شما گروه پژوهشی میدانی و عملي یا سفر از قبل طراحی شده ای در امسال دارید که برای یک نفر دیگر جای خالی داشته باشد؟ من خیلی خوشحالم که برای شما می نویسم و مشتاق ديدار شما و دیدن بعضی از هنرهای صخره ای شگفت آور و باور نکردنی کشورتان هستم.
با بهترین آرزوها. بِن – لندن ))
سنگ نگاره های ایران روزنامــه های دیواری آن دورانند که هر کس به فراخور توان و حال خود بر سنگهای سخت، هنرهـای جـادویی آفریــده است و با كلام تصوير سخن ها گفته است؛ بر اين اساس است كه تصميم گرفتيم تا كاركردهاي پژوهشي ميداني در غارها، كوه ها و دره هاي سطح اقليم ايران را با دشواري هاي بسيارش داشته باشیم؛ شايد بتوانيم ذرّه اي از اسرار پنهان آنها را رو نمـايي كنيم و بيش از پيش به هوّيت بي بديل مردمان اين سرزمين درگذشته هاي بسيار دور آگاهي يابيم.
دکتر محمد ناصری فرد
باستان شناس هنر و پژوهشگر سنگ نگاره های ایران
https://newsrahemardom.ir/1458/%D8%B3%D9%86%DA%AF-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA/